Veilig werken op hoogte

Door Marco van Arbowinkel.nl
05 / 05 / 2024 0

Hier zijn enkele praktische richtlijnen en (video)tips over valbeveiligingssystemen voor het werken op hoogte, met speciale aandacht voor het voorkomen van "hangtrauma", ook bekend als Harness Suspension Trauma (HST).

Werk veilig op hoogte met onze valbeveiliging

Ook bij werken op beperkte hoogte is de impact van een val vaak aanzienlijk groter dan we ons van bewust zijn. Zo zal een persoon van 100 kg die van een halve meter hoogte valt al een kracht van 660 kg te verwerken krijgen. Wanneer je op een hoogte van 2.5 meter of meer werkt en/of je 4 meter van het dak afzit, is valbeveiliging via de Arbowetgeving verplicht.

Welke valbeveiligingssystemen zijn er?

Er zijn diverse systemen in te zetten maar opletten is en blijft het belangrijkste. De uitrusting volgt daarna. Persoonlijke valbeveiliging is een laatste redmiddel. Met een abrupte schok ineens aan een kabel bungelen is geen sinecure. Alleen is er eenvoudigweg geen andere manier om een fatale val verder te voorkomen. Enkele veelgebruikte preventieve maatregelen zijn:

Hekken op de randen van daken of hoge gebieden, om het per ongeluk over de rand vallen te voorkomen.
Vangnetten: geplaatst om de impact van een val te verminderen
Positioneringslijnen die ervoor zorgen ervoor dat de dakrand te dicht naderen kan worden voorkomen.

Deze categorie valbescherming heeft de voorkeur. Zijn deze maatregelen onvoldoende? Dan is persoonlijke valbeveiliging vereist. Enkele veelgebruikte systemen bij werken op hoogte:

Persoonlijke valbeveiliging

Harnassen: dit zijn gordels om het lichaam, bevestigd aan een veiligheidslijn. Omdat een harnas of valgordel de hele torso bedekt, wordt de impact bij een val verdeeld over het lichaam. Ook zorgt een harnas ervoor dat het lichaam en de rug rechtop blijft.
Anti trauma riem: ontworpen om risico op Harness Suspension Trauma (HST) of hangtrauma genoemd, te reduceren door het zo weer kunnen bewegen van de benen en daarmee de doorbloeding op gang brengen bij de gevaarlijke fase in het harnas na de val.
Veiligheidslijnen: dit is een lijn die is bevestigd aan een veilige plek op het dak of de muur. Het harnas is bevestigd aan de veiligheidslijn. Een vallijn is een lijn met geïntegreerde schokdemper voorzien van bevestigingshaken.

Valgordel of harnasgordel

Een harnasgordel bestaat uit onderling verbonden schouder- en beenbanden met of zonder een lichaamsriem. Alleen veiligheidsharnassen met schouder- en beenbanden zijn geschikt voor het opvangen van een val. Enkel een lenden- of heupgordel biedt geen valbescherming. Een goed valbeveiligingsharnas heeft ook banden om benen, borst en schouders. Zo vangen de billen de meeste krachten op, wat het minst belastend is voor het lichaam.

De banden moeten op elke mogelijke manier kunnen worden aangepast aan de gebruiker. Dit maakt het harnas comfortabeler en veiliger. Het harnasgordel is zo ontworpen dat de stopkracht over het lichaam wordt verdeeld, naar die gebieden die de schok zonder aanzienlijk letsel kunnen opvangen. Tegelijkertijd moet het harnas voorkomen dat de drager uit het geheel valt.

Het harnas is gekoppeld aan de veiligheidslijn en zorgt ervoor dat de medewerker tijdens het werk en in geval van een val in een rechtopstaande of bijna rechtopstaande positie blijft. Dit deel van de uitrusting mag andere onderdelen van een valstopsysteem niet hinderen en moet de handen van de medewerker vrijlaten.

Veiligheidsharnas Harness Suspension Trauma (HST) of Hangtrauma

Na een zorgvuldige inspectie is het belangrijk om de harnasgordel goed aan te trekken. Hangen in een harnas kan na een val namelijk levensbedreigend zijn, zeker als deze niet correct is aangetrokken. Door de druk op de aderen kan het bloed namelijk niet meer goed vanuit de benen naar boven worden gepompt waardoor onder andere de bloeddruk daalt. Dit wordt een Harness Suspension Trauma (HST) of Hangtrauma genoemd

De gebruiker blijft rechtop hangen na een val, ook als hij bewusteloos is geraakt. Dat komt doordat de bevestiging van de lijn naar het dak of ankerpunt meestal op de rug tussen de schouderbladen zit. Door die positionering blijft het lichaam rechtop. Dit draagt bij aan comfortabel en veilig werken op hoogte.

Een hangtrauma kan ontstaan als iemand te lang blijft hangen in een harnas na een val. Dit kan al binnen 10 tot 15 minuten optreden. Het is dan ook zaak om via een reddingsplan de persoon zo snel en veilig mogelijk te bevrijden uit deze positie. Na een val oefent het harnas namelijk een grote druk uit op de aderen met name in de benen. Hierdoor kan het zo zijn dat het bloed niet meer goed vanuit de benen wordt rondgepompt met als gevolg bloeddrukdaling, orgaanuitval en tekort aan zuurstof. Dit kan bewusteloosheid veroorzaken en het slachtoffer kan zelfs overlijden. De anti trauma riem is ontworpen om dit risico te verminderen door het weer kunnen bewegen van de benen en daarmee de doorbloeding op gang brengen bij de gevaarlijke fase in het harnas na de val.

Valbeveiliging: de vallijn

De vallijn is een flexibel koord met een vastgestelde lengte, dat wordt gebruikt in combinatie met een schokdemper, of een energie absorberend element. Het koord verbindt het lichaamsharnas met het ankerpunt of een statische lijn en is al dan niet verstelbaar in lengte. De vanglijn ofwel leeflijn voor valbeveiliging wordt bevestigd aan de D-ring van een harnasgordel.

Wanneer er op een vaste plek gewerkt wordt, bijvoorbeeld in een hoogwerker, voldoet één werklijn. De hoogwerker en niet de werknemer beweegt dan immers naar de juiste plek. Maar wanneer de werknemer gedwongen is zich te verplaatsen, bijvoorbeeld omdat hij op het dak loopt, kan er beter worden gekozen voor twee werklijnen. De werknemer maakt dan de eerste lijn los, zet die op de nieuwe werkplek vast en maakt pas daarna de tweede lijn los. Zo is er altijd een werklijn bevestigd

Hoewel de meeste veiligheidslijnen afzonderlijke koorden zijn, zijn er ook systemen met dubbele veiligheidslijnen, waarbij twee afzonderlijke veiligheidslijnen met elkaar verbonden zijn in een systeem dat ervoor zorgt dat de gebruiker beschermd blijft wanneer hij zich verplaatst van het ene naar het andere ankerpunt. Dit type veiligheidslijn wordt de 'dubbele veiligheidslijn' genoemd. We raden niet aan om twee lijnen aan elkaar te koppelen als een langere verbinding nodig is tussen het ankerpunt en het lichaamsharnas. In deze gevallen is een langere lijn of een reddingslijn van passende lengte nodig.

Extra aandachtpunten valbeveiliging

Bij valbeveiliging is het essentieel om een aantal belangrijke basisrichtlijnen in acht te nemen. Allereerst is het uiteraard van belang om altijd de bijgeleverde gebruiksaanwijzing te lezen en te volgen. Het gebruik van gecertificeerde valbeveiliging is een absolute vereiste om optimale veiligheid te waarborgen.

Een ander aspect is het letten op het maximale gewicht dat de valbeveiliging kan dragen. De lijn moet sterk genoeg zijn om het gewicht van de gebruiker plus de stopkracht, in geval van een val, te kunnen dragen. Bij het installeren van valbeveiliging is het cruciaal om ervoor te zorgen dat de ankerpunt positionering de veilige vrije valafstand minimaliseert.

Na gebruik dient de valbeveiliging opgeslagen te worden op een droge, stofvrije locatie. zonder blootstelling zowel UV-straling en chemische stoffen. De reddingslijnen behoeven onderhoud en zorgvuldige opslag om slijtage of schade over de lengte van de lijn te voorkomen. Gebruik bij het reinigen van de uitrusting geen agressieve schoonmaakmiddelen, om zo de duurzaamheid van het materiaal te behouden en een optimale werking te garanderen.

Door deze stappen zorgvuldig te volgen is de veilige toepassing van valbeveiliging goed te waarborgen. Adequaat onderhoud kan de duur flink verlengen. Zo voorkom je dat je valbeveiliging niet meer goed functioneert en dat er ongepland weer nieuwe nodig is. Een aantal punten waardoor schade aan je PBM kan ontstaan:

doe dezelfde spullen pas weer aan na een valpartij nadat dit opnieuw is gekeurd.
langdurige blootstelling aan Uv-straling of omgang met hittebronnen (gasbranders, lassplinters)
opslag in vochtige ruimte en/of contact met chemische producten (olie, brandstof, zuren)
omgang met product (schuren langs muren, niet goed laten drogen)

Na elke val moet valbeveiliging worden herkeurd, ook al is deze gloednieuw. Zo blijft de uitrusting betrouwbaar als het er echt toe doet. Stiksel of banden kunnen in het valharnas op den duur uitrafelen waardoor het harnas makkelijker kan scheuren. Door keuring komen deze, maar ook minder in het oog springende gebreken en risico's aan het licht.